Konu Sayıştay Raporları’na da yansıdı

Nilay Meryem ÇÖMLEK

Bartın Belediyesi özel halk otobüsleri ihalesinin süresiz yapılmasına ilişkin ortaya çıkan hukuki süreç, yeni ihale ve yeni mahkeme kararlarıyla çıkmaza girdi. Zonguldak Bölge İdare, yeni ihaleyi de hukuka aykırı buldu. Yıllardır süren tartışmaların ardından çıkan bu kararla Kemer Meydanı karıştı. Yaşanan olaylar sonrasında EYBEY Medya’ya açıklama yapan Bartın Belediye Başkanı Cemal Akın her iki  tarafı da sükunete davet ederken Bölge İdare Mahkemesi’nin iptal kararına savunma yapacaklarını söyledi. Süresiz ihalelerle ilgili sorunlar, Sayıştay Raporlarına da yansıdı.

Bartın Belediyesi Halk Otobüsleri ile Esenyurt minibüsleri arasında yılladır yaşanan tartışma başka bir boyuta taşındı.

Bartın Belediyesi’nce 10 yıllık süresi dolan otobüslerin ruhsat iptalleri için mahkemeden gelen karar ile birlikte Kemer Meydanı’nda tekme ve yumruklu kavga yaşandı.

Bartın Belediyesi’nin özel halk otobüsleri ihaleleri, herkesi yakından ilgilendiren karmaşık bir hukuk savaşına dönüştü. Peki süreç nasıl bu noktaya geldi?

Bartın’da toplu taşıma hatlarının on yıldan uzun süreyle kiraya verilmesi, geçen yıl davalık oldu. Davacı S.S. Esenyurt Minibüsleri Kooparatifi Başkanı Ali Öztürk’un açtığı davada Zonguldak İdare Mahkemesi, “Toplu taşıma hatlarının on yıldan uzun süreyle kiraya verilmesi mümkün değildir. 10 yıl geçmesine rağmen ihale yapılmadan çalışmaya devam edildiği anlaşılıyor. Bu durum hukuka aykırı” kararı verdi.

Bartın Belediyesi, mahkeme kararı ardından Kasım 2020’de hem konuyu İstinaf Mahkemesi’ne taşıyarak itiraz etti hem yeni ihaleye çıktı. İhale şartnamesi, ilk günden tartışılıyordu. Söz konusu ihale, 24 Aralık 2020’de yapıldı. 30 Araçlık özel halk otobüsünün yıllık ruhsatlandırma yöntemi ile toplam 10 yıl süreli 9000 bilet muhammen bedel ve açık teklif usulüyle ihalesi yapıldı.

İdare Mahkemesi yürütmeyi durdurma kararı aldı

Davacı taraf, o ihaleden bir gün önce yeniden Zonguldak İdare’nin yolunu tuttu. İhalenin hukuka aykırı olduğunu, zira ihale görünümü altında ihale konusu işin belli kişilere verilmek istenildiği, ihaleye katılacaklarda kısıtlama yoluna gidildiği, bu durumun rekabet ortamını zedelediği, geçici ve kesin teminatın yatırılmasıyla ilgili tutarsızlıkların mevcut olduğu, ihale evraklarında yer alan birçok hususun “açıklık ve belirlilik” ilkelerine aykırılık teşkil ettiği iddialarıyla ihalenin iptalini ve yürütmenin durdurulması talep edildi.

Karar kesin ve itiraza kapalı !

Mahkeme, yapılan itirazları yerinde buldu. 13 Ocak 2021 tarihli kararın son paragrafında özetle şu ifadelere yer verildi:

“Açıkça hukuka ve mevzuata aykırı olduğu sonucuna varılan dava konusu işlemlerin devamında ihale sözleşmesi yapılıp ihaleyi kazanan yüklenici tarafından ihale şartlarında belirtilen hususlar yerine getirilmeye başlanacağından dava konusu işlemlerin uygulanması hâlinde telâfisi güç veya imkânsız zararlar meydana gelebileceği açıktır. Açıklanan nedenlerle; hukuka aykırılığı açık olan dava konusu işlemlerin; teminat alınmaksızın yürütülmesinin durdurulmasına, kesin ve itiraz yolu kapalı olmak üzere oybirliğiyle karar verildi…”

Davacı Ali Öztürk, vakit kaybetmeden Belediye Başkanlığı’na dilekçe gönderdi. Gönderilen dilekçede şöyle denildi:

“…ihale ile yapılan sözleşmelerin iptalini, bu araçların hukuka aykırı olarak sürdürdükleri faaliyetlerin engellenmesini talep etmekteyiz. Aksi Takdirde; haksız ve hukuka aykırı olarak oluşturduğunuz durumu İdari Yargıda dava konusu edeceğimizi, Bartın Cumhuriyet Başsavcılığı nezdinde görevinizi kötüye kullanmanız sebebi ve kamuyu hukuka aykırı olarak zarara uğratmaya devam etmeniz sebebi ile hakkınızda suç duyurusunda bulunacağımız, Sayıştay nezdinde inceleme başlatılması istemi ile şikayette bulunacağımızı, İçişleri Bakanlığı nezdinde işlemde bulunmamakta direten tüm görevliler hakkında soruşturma yapılması talebinde bulunacağımızı…”

Peki şimdi ne olacak? Belediye’nin bu kararı da istinaf mahkemesine taşıyarak itiraz etmesi bekleniyor. Öte yandan son mahkeme kararının en geç 1 ay içinde uygulanması isteniyor. Yani 13 Şubat’ta halk otobüsleri kontak kapatabilir. Bu durumda şehir içi toplu ulaşım ne olacak?

Halk Otobüsü Kooperatifindeki otobüs sahipleri yaşanan bu süreçte yıprandıklarını ve pandeminin de etkisiyle artık iflas durumuna geldiklerini belirtirken yaşadıkları mağduriyete dikkat çekti. Bartın Belediyesi başta olmak üzere konunun ilgililerce kalıcı bir çözüme kavuşturulmasını isteyen hat sahipleri, yıllardır her iki taraf arasında yaşanan bu sorunların da son bulmasını istedi.

Başkan, sükunete davet etti

Olaylar sonrasında açıklama yapan Bartın Belediye Başkanı Cemal Akın ise her iki  tarafı da sükunete davet ederek “Her şeyi hukuk söyleyecek ve bizim her şeyi hukukla halletmemiz lazım” dedi.

Bartın Belediye Başkanı Cemal Akın ise olaylar sonrasında EYBEY Medya’ya yaptığı açıklamada şunları söyledi:

“Bana gelen bilgiler doğrultusunda söylüyorum, çünkü orada yoktum. Şuanda üniversite hattı dediğimiz, Esenyurt bölgesine kadar olan bölüm mücavir alan bölgesinde. Oraya 2 minibüs çalışıyor. Bir tanesi Bartın Belediyesi Özel Halk Otobüsleri bir tanesi de Esenyurt’taki M plakalı arkadaşlar. Maalesef kendi aralarında 4-5 yıldır süren bir sürtüşme var. Biz bunların olmamasını arzu ediyoruz. Defalarca toplantılar yaptık. En son yaptığımız toplantıda Emniyet Müdür Yardımcımız, trafik müdürümüz, şoförler cemiyet başkanı, bizim avukatımız, 4 başkan yardımcısı arkadaşımız, ulaştırma müdürümüz ve 3 Esenyurt minibüsçüleri arkadaşımız ve 3 halk otobüsü arkadaşlarımız olmak üzere 3 saat burada toplantı yaptık. Bir şekilde bunlar anlaşamıyorlar.

“Bizim her şeyi hukukla halletmemiz lazım”

Sürtüşmeleri oluyor. Hatta oradaki hatlardan ‘Biz yolcu alamıyoruz’ diyorlardı biz 3 noktadan yolcu alınmasıyla ilgili karar aldık ve bu kararı Emniyete de bildirdik. Birbirlerini şikayet ediyorlar. En son biliyorsunuz yapılan bir ihale vardı. Bu ihaleyle ilgili Esenyurt minibüsçüleri arkadaşlar şikayetçi oldular. Şikayet sonucunda da yürütmeyi durdurma kararı alındı. Şubat’ın 24’ünde de yürütmeyi durdurma kararına karşılık savunma gerçekleşecek. Ayrıca yeniden ihalesini yapacağız. Böyle şeyler iyi değil. Her şeyi hukuk söyleyecek ve bizim her şeyi hukukla halletmemiz lazım. Sürtüşme, kavga noktalarından artık çıkmamız lazım. Birbirimizi tahrik etmememiz lazım.

“En son kendimiz araç alırız”

Biz en son şunu yaparız, bununla ilgili de Belediye Meclisi’ne getireceğiz. En son kendimiz araç alırız. Kendimiz çekeriz. Bizim bunu yapacak gücümüz var. Ben herkes ekmeğini kazansın makul seviyede sürtüşme olmadan taşısınlar arzu ediyorum. Hat verme işinin tek yetkilisi kanunlarla belediyelerdir. Mücavir alan bölgesinde iş belediyelere aittir. Diğer yerlerde İl Trafik Komisyonuna aittir. İş bu haldeyken biz bu arkadaşlarımızın sadece rızkını alabilmekle ilgili düzgün çalışmasını istiyoruz. Sürtüşmeyle bir yere varılmaz. Nihayetinde kendileri kaybederler. Hukuk her şeyi çözer. Sükunet içerisinde olmalarını arzu ediyorum.

“İptal kararına savunma yapacağız”

Belediye olarak 2 avukat arkadaşımız Bölge İdare Mahkemesinin iptal kararına savunma yapacak. Bununla ilgili toplantılarımızı yaptık. Biz hukukun isteğine göre hareket edeceğiz. Bize göre iptal etmesinin hiçbir anlamı yoktur. Ben bu işleri sükunet içerisinde halletmelerini arzu ediyorum. Rızıklarını alsınlar. Ne ailelerini üzsünler ne de çevresindeki insanları üzsünler. Birbirlerini şikayet etmekten de vazgeçsinler.”

Sayıştay Raporlarına da yansıdı

Süresiz ihalelerle ilgili sorunlar, Sayıştay raporlarına da yansımıştı. Aynı sorun taksi plakaları ve belediye taşınmazlarının satışı ve kiralanması konusunda da yaşanıyor. Sayıştay, bu konuların düzeltilmesi için açıkça belediyeyi uyarıyor.

Sayıştay’ın 2019 yılı denetim raporunda “Bazı Halk Otobüsü Hatlarının İhale Edilmeksizin ve Süresiz Verilmesi” ile ilgili olarak şöyle denildi:

“Bartın Belediyesi mücavir alanları dışında D4 yetki belgesi ile faaliyet gösteren minibüslerin güzergahlarının mücavir alanlarına dahil edilmesi ile birlikte bu araçlara meclis kararı ile özel halk otobüsü hatlarının ihale edilmeksizin ve süresiz verildiği görülmüştür. Belediye sınırları dışında taşıma mesafesine bakılmaksızın il içi ve 100 km’ye kadar olan şehirlerarası tarifeli ve tarifesiz ticari yolcu taşımaları D4 yetki belgeli araçlarla yapılmaktadır. D4 yetki belgesi 4925 sayılı Karayolu Taşıma Kanunu, Karayolu Taşıma Yönetmeliği ve Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığınca çıkarılan 2013/KDGM07/Yolcu No.lu Genelge çerçevesinde; ildeki arz/talep dengesi ve taşıma düzeni bakımından bir sakıncası olmadığı ve kullandırılacak taşıma hatları ile taşıt belgesine kaydedilecek araçların sayısı ve koltuk kapasitelerini belirten İl Trafik Komisyon Kararlarına göre Bakanlık Bölge Müdürlüklerince 5 yıllığına düzenlenen bir belgedir. 5393 sayılı Belediye Kanunu’nun (BK) ‘Belediyenin Yetkileri ve İmtiyazları’ başlıklı 15’inci maddesinde; toplu taşıma hakkının belediyenin görev ve yetkisinde olduğu ve belediyenin bu hizmetleri imtiyaz, ruhsat, kiraya verme veya hizmet satın alma yöntemi ile yerine getirebileceği belirtilmiştir.

Belediye tarafından usulüne uygun şekilde hat tahsislerinin yapıldığı, 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu’nun (DİK) ticari hatların verilme usulünü düzenlemediği, 1987 yılından bu tarihe kadar kullanılan hatların kazanılmış hak teşkil ettiği ve korunması gerektiği ileri sürülerek bozulması istemiyle Erzincan İdare Mahkemesi’nin 15.11.2017 tarih ve E:2017/528, K:2017/217 sayılı Kararına karşı açılan davada; Danıştay 13. Dairesi E: 201/899, K: 2018/1427 sayılı Kararında; toplu taşıma hatlarının işletme ve işlettirme imtiyazına sahip olan belediyelere imtiyaz bedeli veya kira ücreti ödemeden, herhangi bir ihale veya sözleşme yapmadan İl Trafik Komisyonlarının verdiği kararların kazanılmış hak oluşturmayacağı yönünde karar veren Erzincan İdare Mahkemesi kararını onamıştır.

“Doğrudan meclis kararıyla vermesi mümkün değil”

5393 sayılı BK’ya göre belediye mücavir alanları içindeki toplu taşımaya ilişkin haklar belediyeye aittir. Belediyeye ait olan bu hakkın Kanun çerçevesinde ihale yoluyla rekabete uygun, saydamlığı sağlayarak sürenin belirli olması gibi hususları da içerecek şekilde verilmesi gerekir. Bu yetki belediye adına belediye meclisine aittir. Belediye meclisince bu yönde alınan karara uygun olarak ve bu kararda verilen yetkiye dayanılarak ihale işlemleri ile ilgili olarak belediye encümenince de konuya ilişkin kararlar alınmasında hukuka aykırılık bulunmamaktadır. Bu çerçevede toplu taşıma hizmetleri bakımından görevli ve yetkili olan belediyenin bu hakkını mevzuata uygun şekildeihale yapmadan ve süresiz olarak doğrudan meclis kararıyla vermesi mümkün değildir.

“Hukuka aykırılık oluşturacağı kuşkusuzdur”

Belirtilen kararlar ve mevzuat hükümleri değerlendirildiğinde; toplu taşıma hizmetlerinin imtiyaz, kiralama, ruhsat veya hizmet satın alma usullerinden biri ile üçüncü kişilere ihale yoluyla gördürülebilmesi gerekir. Her dört yöntem bakımından da bu hizmetin üçüncü kişilere gördürülmesinde mutlak olarak belirli bir sürenin öngörülmüş olması zorunludur. Toplu taşıma hizmetlerinin yukarıda belirtilen usuller dışında bir usul ile yapılması mümkün değildir. Kanun’da öngörülen sürelerden daha uzun bir sürenin öngörülmesi ya da hiçbir şekilde süre öngörülmemesi durumlarında bu durumun hukuka aykırılık oluşturacağı kuşkusuzdur.

Yapılan incelemede, Bartın Belediyesi mücavir alanları dışında D4 yetki belgesi ile faaliyet gösteren 18 adet minibüsün güzergahlarının mücavir alanlarına dahil edilmesi ile birlikte bu 18 adet araca 05.08.2009 tarih ve 156 sayılı meclis kararı 33 bin 300 TL karşılığında özel halk otobüsü hatlarının ihale edilmeden ve süresiz verildiği görülmüştür.

5393 sayılı Kanun’un 15’inci maddesine istinaden; vatandaşların ve işleticilerin mağduriyet yaşamaması için D4 yetki belgesi ile taşımacılık yapanlara aynı güzergahlarda yolcu taşıma şartı ile M plakalı minibüs plaka haklarından vazgeçmeleri ve Belediye Meclis Kararı ile araç başına 33 bin 300 TL + KDV bedeli ödemeleri kaydı ile 18 adet araca özel halk otobüsü statüsünün verildiği belirtilmiştir.

5393 sayılı Kanun’un 15’inci maddesinin p fıkrasına göre; kara, deniz, su ve demiryolu üzerinde işletilen her türlü servis ve toplu taşıma araçlarının işletilmesi, işlettirilmesi veya kiraya verilmesi belediyelerin yetkisindedir. Dolayısıyla belediyeler toplu taşıma hizmetini ihale yöntemi ile üçüncü kişilere verebilir.

“Minibüslerin taşıma yapması mevzuata uygun değil”

Mücavir alanlar dışında D4 yetki belgesi ile faaliyet gösteren minibüslerin güzergahlarının mücavir alanlarına dahil edilmesi ile birlikte bu araçların belediye sınırları içinde bu plakalarla toplu taşıma faaliyetinde bulunması mevzuata uygun olmadığı gibi bu plakaların kazanılmış hak olduğu söylenemez. Alınan ücret karşılığında otobüs hatlarının süresiz verilmesi mevzuata aykırıdır.

Yukarıda belirtilen halk otobüsü hatlarının süresi ve şartları da belirtilerek BK’da öngörülen imtiyaz, kiralama ve ruhsat usullerinden biri seçilerek ihale yoluyla verilmesi sağlanmalıdır.”

Taraflar arasında protokol imzalanmıştı

Her iki taraf arasında yaşanan bu sorunların önüne geçebilmek amacıyla Bartın Belediyesi, Belediye Özel Halk Otobüsleri ve SS. Akmanlar-Esenyurt-Kutlubey Yazıcılar Kampüs- Çeştepe-Gecen- Şiremirçavuş Öğrenci ve Karayolu Kooperatifi arasında bir protokol imzalanmıştı.

İmza altına alınan protokolde ise şu maddelerde uzlaşıya varılmıştı:

“ Toplu taşımda yaşanan sorunların minimize edilmesi ve taşıma sektöründe faaliyet gösteren S.S Akmanlar Esenyurt Yazıcılar kampüs Çeştepe Gecen Şiremir Çavuş Öğrenci ve Karayolu Kooperatifi ( bundan  sonra Akmalar Koop olarak anılacaktır) ile Bartın Belediyesinden almış oldukları Ruhsatla  faaliyet gösteren Özel Halk Otobüsleri arasında uzun süreden beri yaşanan sürtüşmelerin ortadan kaldırılması amacı ile Bartın Belediye Başkanlığı nezaretinde taraflar bir araya gelerek iş protokol imza altına alınmıştır.

Akmanlar Koop. Çatısı altında 19 adet araç faaliyet göstermektedir. Bu araçlar İl Trafik Komisyonu kararları ve D4 yetki belgesi ile çalışmalarını sürdürmektedir. Kooperatifin faaliyet gösterdiği güzergah “Kemerköprü-Cumhuriyet Mah. – Çavuşköyü Mah.- Gecenköyü Mah. – Kutlubey Tabaklar- Tuzcular/Çeştepe- Kutlubey- Yazıcılar/Üniversite – Esenyurt/Merkez- Esenyurt/ Tüfekçioğlu Mah.- Esenyurt-Lazlar Mah.- Akmanlar” şeklindedir. Kooperatif  üyeleri belediye sınırları içerisinde ve  mücavir alan içerisinde yolcu indirme ve bindirme yetkisine haizdir. Bu konuda Bartın Belediye Meclisi tarafından gerekli meclis kararı alınacaktır.

Akman Koop. Araçlarından 4 adeti “Kemerköprü- Akmanlar” güzergahını tamamlayacak 15 adet ise “Kemerköprü-Kutlubey Yazıcılar/Üniversite durağı” arasında dönerli olarak faaliyet göstereceklerdir. Bu protokoldeki düzenleme. İdari sınırların değişimi(Mücavir alan sınırlarının genişletilmesi), Kanun gereği mevzuat değişimi gibi hususlar söz konusu olsa da korunacaktır. Kooperatifin faaliyet gösterdiği güzergah ve durak yerleri hakkı, kazanılmış hak olarak kabul edilecektir. İleride müvekkilin sürdürdüğü il içi D4 yetki belgeli taşımacılık ile ilgili olarak mevzuat düzenlemesi sonrasında yetkinin belediyeye geçmesi durumunda da aynı hukuki ve fiili durum devam edecektir. Belediye tarafından bir sınırlama yapılmayacaktır.

Kooperatif araçları da elektronik bilet sistemine dahil olacaktır. Kooperatif üyelerinin elektronik bilet sistemi gelirleri araç maliklerinin hesabına yatırılacaktır. Aktarma indirimi ve indirimli/ücretsiz taşıma zorunluluğu bu araçlarda uygulanmayacaktır. Kooperatifin Kemerköprü meydanındaki yolculara hizmet vermesini engellemek için durak yeri değişikliği yapılmayacaktır. Ayrıca; Kemer taksi kulübesi ile Kozcağız Minibüs Kooperatif arasında yer alan durak yeri akmanlar kooperatifine tahsis edilecektir.

Kooperatif üyelerinin faaliyet gösterdiği güzergahın tümü belediye yetki ve görev alanına girmesi durumunda ya da tarafların anlaşması söz konusu olursa kooperatif araçları da sisteme dahil edilecektir. Belediye yetki belgesi süresi dolan Kooperatif araçlarının yetki belgelerinin yenilenmesine peşinen  muvafakat eder. Lazım gelen yazılmaları ve İl Trafik Komisyonu tarafından istenen bölge ve muvafakatleri ivedilikle yerine getirir.

Yukarıda yer alan hususlarla ilgili yetkili ve görevli merciler tarafından kararlar alındığında Kooperatif üyelerinin merkezde faaliyet gösteren araçlar yönünde belediye aleyhine açılmış bulunan davalardan feragat edilecektir. Akmanlar kooperatif üyeleri yukarıda yer alan şartların yerine gelmesinden sonra belediye aleyhine herhangi bir nam adında tazminat davası açmayacaktır.”