“Bartın İşi Tel Kırma” tescillendi

Nilay Meryem ÇÖMLEK

17. yüzyıldan günümüze ulaşan diğer nakışlardan en önemli farkı hiç iplik kullanılmadan sadece özel iğnesi ve  telle çalışılması olan Tel Kırma İşinin ilk kez Bartın'da yapılıp geliştirilmesi ve bu yöreden yayılması nedeniyle Bartın'a özgü olan "Tel Kırma" sanatı için Bartın İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü tarafından  “Coğrafi İşaret Tescil Belgesi” alınarak ürün "Bartın İşi Tel Kırma" olarak tescil edildi.  Son yıllarda diğer İllerimizde de tel kırma olarak öğretilen ve üretilen yöremize has geleneksel el sanatımız tescillendiği şekilde tüm ülkemizde “Bartın İşi Tel Kırma“  ismi ile anılacak olup Bartın “Bartın İşi Tel Kırma”yla markalaşacak.

Bartın Valiliği tarafından duyuruldu

Son yıllarda diğer illerde de kadınlara öğretilen tel kırma artık tüm Türkiye’de “Bartın İşi Tel Kırma” olarak anılacağını duyuran Bartın Valiliği, “17. YY'dan günümüze ulaşan diğer nakışlardan en önemli farkı hiç iplik kullanılmadan sadece özel iğnesi ve telle çalışılması olan Tel Kırma İşinin ilk kez Bartın'da yapılıp geliştirilmesi ve bu yöreden yayılması nedeniyle Bartın'a özgü olan "Tel Kırma" sanatı için Bartın İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü tarafından “Coğrafi İşaret Tescil Belgesi” alınarak ürün "Bartın İşi Tel Kırma" olarak tescil ettirilmiştir. Son yıllarda diğer illerimizde de tel kırma olarak öğretilen ve üretilen yöremize has geleneksel el sanatımız tescillendiği şekilde tüm Ülkemizde “Bartın İşi Tel Kırma“ ismi ile anılacak olup Bartın “Bartın İşi Tel Kırma”yla markalaşacaktır” dedi.

Tel kırma nedir?

Bartın işi Tel Kırma’nın gelişimine ilişkin bilgiler somut verilerin ve yazılı kaynakların kısırlığı yüzünden oldukça yetersizdir. Araştırmalara göre 1890-1900 yılları arasında ilk defa görülmüş olup ilk tel kırma işinin Bartın’ın Asma mahallesinde oturan ve Katip kızı adıyla anılan Hatice Ağaçkıran tarafından yapıldığı sanılmaktadır.

Tel Kırma, yöre halkının kendine özgü sanat anlayışı ile yoğrulup yörenin vazgeçilmez bir otantiği haline gelmiştir. Tel Kırma halk arasında çok güzel çağrışımlarla Halk Ozanlarının mısralarında yöresel yaşantılarını dile getirmiştir. Tel Kırma yöre halkının zevkini, düşüncesini, duygularını ve doğayla bütünleşmesini günümüze taşımıştır. Zamanla iç ve dış turizmin gelişmesi sonucu yöreye gelen yerli ve yabancı turistlerin Tel Kırmaya büyük ilgi gösterdikleri görülmüştür. Tel Kırma, kompozisyon ve desenlerinde 18. ve 19. YY ilk örneklerinden başlayarak sürekli değişme görülmektedir.

Bir çok yerde olduğu gibi Bartın’da da evlenme çok önceleri mahalli geleneklere göre yapılırdı. Bartın’ın mahalli düğün kıyafetlerini giymiş genç kızlar, gelin evinde tertip edilmiş yüksek bir yere yan yana oturup mahalli kıyafetlerini sergilerlerdi. Kızların giydikleri elbiseleri uskufa, yelek, şalvar, çatku ve kepten ibarettir. Uskufa – yelek belden üstünü örter ve işlemelidir. Kızın başını örten tel yazmasıdır.

Tel Kırma işi ilk zamanlar çarşaf, kırlent, yastık örtüsü, bohça, karyola örtüsü ve çeşitli örtüler üzerine işlenmekteydi. Günümüzde ise bulunduğu ve kullanıldığı ortama mistik bir hava veren Tel Kırma işi yaygınlaşıp gelişerek şal, gece çantası, baş örtüsü, fular, yatak örtüsü, oda takımı, gözlük kılıfı, mendil, abajur, pano ve giysi aksesuarları gibi çeşitli ürünlerde uygulanmaktadır.

İşte ilimizin diğer el sanatları…

Bartın halkının yerli zevkini ve yaratıcı gücünü, 17. yy’dan günümüze önemini oldukça yitirerek de olsa ulaşabilen el işlemelerinde bulmak mümkündür. Eskiden ev eşyası, giyim ve aksesuar olarak işlenen el işlemeleri; desenlerine göre isimler alır, kenarları da Bartın işi kenarsuyu ile süslenirdi. Bugün de mihraplı, yıldız, bağ yaprağı, karanfil, lale, gül, kaymak tabağı, değirmen taşı, sarhoş sokağı, kilim ve halı deseni gibi karakteristik desenlerin Gergef adı verilen tezgahlarda veya kasnakta yapılan işlemeleri görmek olasıdır.

Giyim ve aksesuarlar: Uskufa ve Kutnu yelek üzerine yapılan işlemeler, yazma, şal, gece çantası ve fantezi giyimler.

Ev eşyası: Ev eşyası olarak yapılan işlemelerin başlıcaları; yatak, yastık, çarşaf, bohça, peşkir (Havlu), karyola eteği ve sofra takımlarıdır.

Dokumacılık

Bartın’da makine işçiliğinin yayılmasından sonra eski önemini yitiren ve kaybolmaya yüz tutmuş diğer sanatlardan biriside Dokumacılıktır. Bugün Kumluca, Kozcağız ve Kurucaşile’nin kırsal kesimlerinde sürdürülmekte, etnografik değerleri olan ve yöreden temin edilen eski dokuma el işleri de Amasra Müzesinde sergilenmektedir.

Ağaç Oymacılığı( Çekicilik )

Tarihi, 17.yy’a dayanan ağaç oymacılığı, bugün Amasra ve köylerinde sürdürül¬mektedir. Amasra’da Çekiciler Sokağı’nda Ihlamur, Şimşir, Dişbudak, Ceviz, Kiraz ve Kızılağaç gibi ağaçlar kullanılarak yapılan hayvanlar, çerez takımları, isimlik, anahtarlık, resimlik, leylek gibi kuş figürleri, Ayetler ve güzel sözler yazılı levhalar ile kaşağı gibi eşyalar satılmaktadır.

Evliya Çelebi Seyahatnamesinde, Amasra halkının dağlardan kestikleri Şimşir ve Ihlamur ağaçlarından yaptıkları oyma-işleme ağaç eşyaları satarak geçimlerini sürdürdüklerini yazmaktadır. Ayrıca, Osmanlılar ve Cumhuriyetin ilk dönemlerinde mısır koçanı yaprakları kullanılarak örülen zincir, hasır şapka ve patik örmeciliği, günümüzde çok az da olsa görülmektedir.

Gemi Yapımı

Bartın’da gemi yapımcılığının geçmişi, yaklaşık 400 yıl öncesine dayanır. Kaynaklarını en verimli şekilde kullanan yöre insanı, zengin orman ürünlerinden yararlanırken, bunu sanatla bütünleştirmesini de bilmiştir.

Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nde (Cilt-3, sayfa-261) ve Ulus’lu İbrahim Hamdi’nin ( Yıl-1738 ) Atlas isimli kitabında ; Bartın ve Amasra’da Kalyonların yapıldığı yazılıdır. Osmanlı Donanmasının Kadırga ve Kalyon ihtiyaçlarını karşılayan Bartın, Amasra ve Kurucaşile (Tekkeönü, Kapısuyu ) tersanelerinde yapılan gemilerin Mavna, Yelkenli, Gulet, Çektirme, Bumbarta ve Martiko gibi çeşitleri olduğu yine yazılı kaynaklardan anlaşılmaktadır. Ayrıca ; Bartın’da Gazhane Burnu ile Orduyeri Köprüsü arasında ve Irmak kenarında (Tersane Caddesi) faaliyet gösteren yıllık 40-50 gemi kapasiteli tersanelerin de 1950 yıllarına kadar varlıklarını sürdürdükleri bilinmektedir.

Günümüzde, gemi yapımcılığı Kurucaşile ilçemizin Kapısuyu ve Tekkeönü köylerindeki tersanelerde sürdürülmektedir.

Babadan kalma aletlerle ve babadan oğula öğretilerek günümüze ulaşan bu sanat ; teknolojik gelişmelerle bütünleşerek geçerliliğini korumakta, zaman zaman nostaljik eklemelerle süslenen çoğu önemli parçalar eski aletlerle sadece el emeği ve ustalıkla yapılmaktadır.

Golden Hind

Tekkeönü’nde özel bir tersanede 3 yılda tamamlanarak 1992 yılında denize indirilen Kraliçe I. Elizabeth devrinin en ünlü İngiliz gemicisi Sir Francis Drake’nin efsane gemisi GOLDEN HİND’ in eşi TÜRK GOLDEN HİND ; Amerika’nın keşif yıldönümünde düzenlenen “ AMERİKA 500. ANI TAZELEME YARIŞMASI “nda ülkemizi temsil ederken hayli ilgi uyandırdı.

Taş Sac Yapımı

200 yıllık tarihsel geçmişe sahiptir. İlimizde, sadece Kurucaşile ilçesinin Karaman köyünde yapılmakta olup, hammaddesi olan taş- maden de yine sadece Karaman Köyü’nde bulunmaktadır. Çabuk ısınma ve ısıyı hemen iletme özelliği bulunan Saclar; Ekmek ve Yufka Saçları ile Kızartma Tavası olarak imal edilmektedir.